تختی سلطان قلبها
takhti_3_2
از زمان تاسيس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ تاكنون، دانشگاه يكي از كانون‌هاي اصلي مبارزات ملت ايران بوده است. نگاهي گذرا به تحولات سياسي كشور در طول اين ۹ دهه مويد اين ادعاست كه هرگاه حركت و جنبشيدر راستاي منافع ملي و در جهت مبارزه با استبداد و استعمار در كشور شكل گرفته است دانشجويان اگر آغازگر آن حركت نبوده‌اند، يكي از عناصر اصلي و قوام دهنده آن محسوب مي‌شد‌ه‌اند. حركت ضد استبدادي، ضداستعماري مردم ايران در دهه ۱۳۲۰ ، مبارزه براي ملي شدن صنعت نفت، حمايت از دولت ملي دكتر مصدق در مقابله با دربار و امپرياليسم، مبارزه عليه حكومت كودتا پس از ۲۸ مرداد و تلاش براي زنده نگهداشتن نام و يادحكومت ملي و دكتر مصدق، تلاش برای احياي دمكراسي در دوران حكومت اميني، قيام ۱۵ خرداد، مبارزه با رژيم شاه در سال‌هاي پس از ۱۵ خرداد، انقلاب اسلامي و... از جمله نمادهاي بارز و آشكار نقش و دانشگاه و دانشجويان است. دانشجويان در اين راه هزينه‌هاي سنگيني را نیز تحمل كرده‌اند. شهادت آن سه تن در ۱۶ آذر۱۳۳۲، غارت و انهدام دانشگاه تهران و ضرب و شتم دانشجويان در اول بهمن ۱۳۴۰ ، كشتار دانشجويان
ودانش‌آ‌موزان در ۱۳ آبان ۵۷ ، غارت و انهدام كوي دانشگاه تهران در ۱۸ تير ۷۸ و خرداد ۱۳۸۸، تنها نمونه هايي بارزي هستند كه در يادها و خاطره‌ها برجاي مانده‌اند، و گرنه چه بيشمار سرهاي شكسته و بدن‌هاي باتومخورده دانشجويان كه در گذر ايام، ناشناخته در اين راه برجاي مانده است و چه خيل عظيمي از دانشجويان كه درجريان تظاهرات، بازداشت شده و گوشه‌اي از عمر خويش را به جاي نشستن در پشت ميز كلاس‌ها در سلول‌هاي زندان گذرانده‌اند. از جمله وقايعي كه نقش دانشجويان در آن پررنگ بود و حضور گسترده و فعال دانشجويان،رنگ و بوي خاصي بدان بخشيد و رژيم پهلوي را مرعوب ساخت، رخدادهايي است كه در پي درگذشت جهان پهلوان تختی در تهران و شهرستان‌ها به وقوع پيوست. خبر درگذشت تختي به سرعت در ميان مردم منتشر شد.تلاش ماموران ساواك براي عدم شركت مردم در تشييع جنازه و تدفين تختي به ثمر ننشست و عده زيادي در خاكسپاري وي شركت داشتند.
ولي با اين وجود به دليل سرعت عمل ماموران در انتقال جسد به پزشكي قانوني و از آنجا به ابن‌بابويه، گروه‌هاي كثيري نيز در آن مراسم امكان شركت نيافتند. با انتشار خبر، در دانشگاه و در ميان دانشجويان لزوم برخورد فعال با اين اتفاق مطرح شد. به همين منظور كميته اي بيست نفره در دانشكده علوم دانشگاه تهران تشكيل گرديد. در يك گزارش ساواك در اين باره چنين آمده است: «از دو روز بعد از مرگ تختي... يك گروه بيست نفري مامور تهيه برنامه بوده‌اند... دانشجويان علوم از تك روي ساير دانشكده‌ها به شدت جلوگيري كرده و مبتكر تهيه دسته گل به ابعاد ۴ در ۶ متر بوده‌اند و حتي از توزيع اعلاميه دانشكده حقوقجلوگيري به عمل آورده اند (گزارش خيلي محرمانه ،۵۸۱ از ۳۱۲ بخ ،۳۲۲ تاريخ ۳۰/۱۰/۴۶) در همين حال از سوي دانشجويان دانشكده پلي تكنيك در روز ۲۰ دي ماه، اطلاعيه اي بدين مضمون در تابلو اعلانات نصب شد: «دانشجويان دانشگاه‌هاي پايتخت، مجلس ترحيمي براي قهرمان كشتي ايران غلامرضا تختي در مسجد سجاد واقع در خيابان شاه از ساعت ۲ تا ۴ بعدازظهر روز پنجشنبه ۲۱/۱۰/۴۶ منعقد مي‌نمايند.« در آن مراسم، تنها بهقرائت قرآن اكتفا شد و در عين حال اطلاعيه اي مبني بر دعوت دانشجويان و عامه مردم به شركت در مراسم هفتمين شب درگذشت تختي كه در "ابن بابويه" برگزار مي‌شد توزيع گردید.
نقش دانشجويان در آن مراسم از چشم مامورين ساواك نيز مخفي نماند و همين امر موجب شد تا در پي شناسايي وبازداشت عوامل اصلي حركت مزبور برآيند. اداره كل سوم ساواك طي نامه‌اي با ارسال ۷۲ قطعه عكس تهيه شده از تظاهرات مزبور، از رياست كل ساواك درخواست شناسايي افراد معین را مطرح كرد. (نامه خيلي محرمانه از اداره كل سوم ساواك به رياست ساواك تهران، شماره ،۳۱۲/۷۰۹۴۷ تاريخ ۳۰/۱۰/۴۶) پيآمد شناسايي فوق، تعدادي از دانشجويان در همين رابطه بازداشت شدند. چهل روز پس از مرگ تختي، مراسم چهلمينشب درگذشت وي در ۲۶ بهمن برسرمزارش برگزار شد. در آن مراسم نيز دانشجويان بار ديگر همچون ساير اقشار جامعه، فعال و پرتحرك ظاهر شدند. در آن روز بار ديگر فراخوان‌هاي دانشجويي موجب گردآمدن دانشجويان و ساير طیف های مردم در ميدان شوش و حركت به سمت ابن بابويه شد.
علاوه بر آن اطلاعيه، چندين اطلاعيه ديگر نيز با امضاي مشترك و يا مستقل از سوي دانشجويان منتشر شد ومردم را به حضور در ساعت ۱۳:۳۰ روز ۲۳ دي ماه در ميدان شوش جهت حركت به سمت ابن‌بابويه دعوت كرد. انتشار اين اطلاعيه ها سبب شد تا رهبر عمليات اداره ساواك، از ساواك تهران خواهان پيشبيني هاي لازمجهت مقابله با اقدامات دانشجويان شود. دانشجويان با تدارك و تهيه مقدمات، روز ۲۳ دي پس از تجمع در ميدان شوش و در حالي كه تعدادي از مردم نيز به آنها پيوسته بودند به سمت شهر ري و گورستان ابن‌بابويه به راه افتادند. آنان عكس‌هاي كوچكي از تختي بر روي سينه‌هاي خود نصب و پلاكاردها و تاج گل‌هايي با خود حمل مي‌كردند. به گزارش ماموران ساواك، سه نفر از دانشجويان سوار بر اتومبيل، عكس‌هاي تختي و نيز اشعاري را در ميان جمعيت توزيع مي‌كردند. بنا به يك گزارش ساواك تكثير عكس‌هاي تختي توسط دانشجويان دانشكدهالهيات صورت گرفته بود و بخشي از آنها در مراسم شب هفت توزيع و ۱۵۰۰ قطعه از آنها به دانشگاه‌هاياصفهان، مشهد، تبريز ارسال شده بود. از سوي كميته ۲۰ نفره دانشگاه تهران، ۱۱ نفر به عنوان مسئول انتظامات تظاهرات برگزيده شده بودند. چند نفر نيز براي حفظ انتظامات مزار تختي تعيين شدند. اين حركت منظم و حساب شده و حضور چشمگير در گزارش يكي از مامورين ساواك در اين باره چنين آمده است: « از ساعت ۱۱:۳۰ روز ۴۶/۱۱/۲۶ به ترتيب گروه‌هاي مختلف دانشجويان دانشگاه تهران، دانشگاه ملي، دانشكده پلي تكنيك و دانش آموزان مدارس به تدريج در ميدان شوش اجتماع نمودند. اين افراد در ساعت ۱۳:۰۰ به سوي ابن‌بابويه حركت نمودند. ابتدا دانشجويان دانشگاه، پلاكاردهايي را كه همراه داشتند در جلوي صف‌هايي كه به طور سه نفريتشكيل داده بودند قرار و تاج گل‌هايي كه آورده بودند با الصاق عكس تختي بر دوش دختران دانشجو حملمي‌شد... در سه راه ورامين افراد، صف زنجيري تشكيل دادند تا از هر حمله اي جلوگيري شود. شعارها بدينقرار است: زحمتكشان بدانيد تختي شهيد گرديد ـ تا مرگ دیکتاتورها نهضت ادامه دارد - اي تختي آزاده، اي سمبلشرافت... راهت ادامه دارد... در سه راه ورامين چند دقيقه شعار "دانشجو پيروز است" داده شد.
از عكسبرداري توسط اشخاصي كه قصد برداشتن عكس داشتند جلوگيري و دانشجويان دوربين آنها را مي‌گرفتند. در ابن‌بابويه عده‌اي كه از ابتدا وارد شده بودند به طرف مزار تختي رفتند و نوبت به دانشجويان كه رسيد از رفتن به مزار تختي خودداري و به طرف آرامگاه شهداي ۳۰ تير حركت كردند و بر سر قبر دكتر حسين فاطمي اجتماعنمودند و در آن مكان وضع، حال ديگري به خود گرفت و هر كس براي خود شعار ميداد. از جمله شعارهايي كهدر آنجا داده شد بدين شرح مي‌باشد: درود به روان پاك دكتر مصدق، درود فراوان به روان تابناك دكتر حسينفاطمي شهيد راه آزادي، درود به روان دكتر اراني، درود به روان خسرو روزبه، سلام بر خميني، خميني پيروز است...» (گزارش خيلي محرمانه از ۲۰ هـ۲ به ۳۱۲ شماره گزارش ۲۰/۳۶۹۴۴ هـ۲ـ تاريخ ۲۹/۱۱/۴۶) به موجب گزارش ديگري از مامورين ساواك، تعداد دانشجويان شركت كننده در آن مراسم دو هزار نفر ذكر شده است. در پايان مراسم آن روز، دانشجويان به همراه ساير اقشار مردم در حالي كه شعارهايي نظير سلام بر خميني،درود بر مصدق مي‌دادند تا حوالي ميدان شوش به راهپيمايي پرداختند اما در آنجا جا با صف نيروهاي شهرباني كه به استقبال آنها آمده بودند برخوردند و پس از درگيري‌هاي پراكنده متفرق شدند.
علاوه بر تحركات و اقدامات دانشجويان دانشگاهها و مدارس عالي تهران، در ساير شهرستان‌ها نيز از سوي دانشجويان مراسم و تجمعاتي در داخل دانشگاهها و نيز مساجد و خيابان‌هاي شهر برپا شد. از جمله مي‌توان به راهپيمايي و حضور دانشجويان دانشسراي عالي و دانشسراي كشاورزي مامازن ورامين در مراسم چهلم و نثارتاج گل بر مزار تختي و نيز فعاليت‌هاي دانشجويان دانشگاه‌هاي اصفهان و مشهد اشاره كرد. در مشهد دانشجويانابتدا در مراسمي كه توسط گروهي از دوستداران تختي در مسجدبناها برگزار شد، شركتي فعال داشتند. اما چونسخنران مراسم، مطالبي در مذمت تختي و خودكشي وي بيان كرد با هجوم به سخنران، قصد مضروب كردن اورا داشتند كه با دخالت مأمورين غائله فرو خوابيد. پس از آن دانشجويان، مراسم مستقلي در همان مسجد برگزار كردند. دانشجويان براي آن مراسم ابتدا براي سخنراني از استاد محمد تقي شريعتي دعوت كردند و در پي عدمقبول ايشان، چند تن از دانشجويان و يكي از وعاظ كه استاد دانشگاه مشهد نيز بود، مطالبي در باره تختي و مسائل روز عنوان كردند.
دانشجويان دانشگاه مشهد علاوه بر آن با تكثير بولتن و نيز اشعاري در رثاي تختي و ارسال آن براي دانشجويان ساير دانشگاهها، فعاليت‌هاي تبليغي وسيعي را به انجام رساندند كه اين فعاليت‌ها نيز از چشم ساواك دور نماند و در گزارشي كه به همين منظور از سوي اداره ساواك خراسان تهيه و به مركز ارسال شد، هدف آنها از ايناقدامات چنين بيان شده بود: «مقصود از تهيه اين بولتن همان طور كه به عرض رسيد تجليل از تختي بوده و دانشجويان ناراحت در نظر داشته‌اند تا بدين وسيله تحركي در دانشگاه به وجود آورده و بدين وسيله زمينه رابراي فعاليت‌هاي سياسي آينده مهيا سازند. (گزارش خيلي محرمانه از ساواك خراسان به اداره كل سوم ۳۱۲- شماره ۳۱۲/۱۱۱۶۸ تاريخ ۱۷/۱/۴۷).
در اصفهان نيز مراسمي از سوي دانشجويان و استادان دانشگاه اصفهان در مدرسه سلطاني (چهار باغ) برگزار شد. در آن جلسه كه با حضور نزديك به يك هزار و پانصد نفر برگزار شد، چند تن از دانشجويان در باره منش فردي و خصوصيات برجسته جهان پهلوان براي حاضرين سخن گفتند. (گزارش خيلي محرمانه از ۳۱۰ به .۳۱۲ شماره ،۶۱۰/۸۰۴۳ تاريخ ۲۵/۱۰/۴۶)
اسناد مورد استفاده در اين مقاله از كتاب "زندگي و مرگ جهان پهلوان در آينه اسناد" تاليف سيد عباس فاطميبرگرفته شده است. مؤلف در مقدمه كتاب يادآوري مي‌كند كه اسناد را از مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات و موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران و نيز سازمان اسناد ملي ايران دريافت كرده است.